Ośniałowski (Woyna-Ośniałowski) Jan h. Trąby (ok. 1735 – po 1796), poseł sejmowy, dworzanin królewski, konsyliarz Rady Nieustającej. Był synem Michała (zm. 1764) i Konstancji z Rościszewskich. Dziedziczył Biskupin (lub tylko jego część) w pow. lipieńskim ziemi dobrzyńskiej. On to niewątpliwie był posłem królewskim na sejmiku przedsejmowym w Lipnie w sierpniu 1758. Już w r. 1761 występował jako regent grodzki bobrownicki i funkcję tę sprawował do r. 1779. W r. 1761 na sejmiku lipieńskim «boni ordinis» został wybrany plenipotentem na przypadający w r. 1762 Trybunał Skarbowy Radomski, z wynagrodzeniem 200 tynfów (240 złp.). Po śmierci Augusta III Ośniałowscy na rozdwojonym sejmiku 6 II 1764 poparli stronnictwo «familii». O. został wówczas konsyliarzem konfederacji ziemi dobrzyńskiej (pełnił tę funkcję do r. 1766). Z ramienia sejmu konwokacyjnego O. wszedł w skład komisji celem dokonania spisu ludności żydowskiej na terenie ziemi dobrzyńskiej i ułożenia na jego podstawie taryfy pogłównego żydowskiego. Następnie posłował na sejm elekcyjny i z ziemią dobrzyńską podpisał wybór Stanisława Poniatowskiego. Sejmik przedsejmowy w Lipnie 25 VIII 1766 polecał królowi familię Ośniałowskich jako zasłużoną dla ziemi dobrzyńskiej. Sejmik lipieński deputacki z 15 IX 1766 powierzył O-emu przygotowanie odpowiedniego pomieszczenia dla archiwum grodu bobrownickiego, uporządkowanie jego zawartości i zapewnienie jej należytej konserwacji. Na pokrycie kosztów tych operacji otrzymał O. dochód roczny z soli suchedniowej.

Wkrótce otrzymał O. urząd dworzanina królewskiego, który sprawował 30 lat (do lutego 1797). Funkcja ta polegała głównie na uczestniczeniu konno w orszaku monarszym w czasie przejażdżek i podróży króla. Spełniał przy tym inne jeszcze czynności przy jego boku i w jego interesach; w l. 1767–71 był sekretarzem Gabinetu królewskiego pod dyrekcją Jacka Ogrodzkiego. Do konfederacji radomskiej nie należał. Był aktywnym przeciwnikiem konfederacji barskiej. W związku z tym Franciszek Machczyński w manifeście z 26 IX 1769 napiętnował O-ego «o ćmienie tejże konfederacji po różnych miejscach i przed różnemi osobami».

Późnym wieczorem 3 XI 1771, towarzysząc konno karecie królewskiej w czasie zamachu konfederatów na Stanisława Augusta, O. wystąpił w jego obronie, ale ranny kilkakrotnie, po postrzeleniu pod nim konia ratował się ucieczką. Wystąpił następnie jako delator przeciwko uczestnikom zamachu i na posiedzeniu sądu sejmowego (14 VI 1773), popierając oskarżenie instygatorów, wygłosił mowę, która była przede wszystkim panegirykiem na cześć Stanisława Augusta. W przemówieniu końcowym, po wszystkich induktach i replikach, 2 VIII odpierał zarzuty «czarnej potwarzy» i «złośliwych języków pociski», jakoby oszczędzając swe życie nie bronił należycie króla. Jako delator O. dostał pozostałe u skazanego na śmierć Walentego Łukawskiego 6 264 zł. Reszta skazanych nie posiadała żadnego majątku. Sejmiki przedsejmowe 22 III 1773, lipieński ziemi dobrzyńskiej i radziejowski woj. kujawskich, polecały za ten czyn O-ego względom króla, który istotnie w r. 1774 nagrodził go urzędem łowczego rypińskiego. Sejm zaś 1773–5 r. konstytucją „Pamięć wierności” postanowił nadać mu w dożywocie pierwszą z zawakowanych królewszczyzn, przynoszącą najmniej 10 000 złp. Sejm ten powołał go do komisji w sprawie likwidacji długów Rzpltej, która pracowała do r. 1780, oraz do 19 komisji do rozsądzenia sporów majątkowych. Jego natomiast spór z Sebastianem Dłuskim o wieś królewską Sięciaszkę w ziemi łukowskiej sejm przekazał sądom asesorskim. W r. 1776 posłował z ziemi dobrzyńskiej na sejm skonfederowany warszawski. Dn. 16 VII 1777 został marszałkiem sejmiku gospodarskiego w Lipnie. Z Damazym Mioduskim złożył wówczas relację ze swych czynności na ostatnim sejmie. Następnie z ramienia tego sejmiku posłował do króla, zawożąc mu listę kandydatów na opróżniony urząd podkomorski.

Już jako stolnik dobrzyński O. posłował na sejm warszawski 1778 r. Wszedł wówczas do komisji dla skontrolowania działalności Departamentu Wojskowego. Relację ze swych na tym sejmie czynności złożył na sejmiku gospodarskim w Lipnie 15 VII 1779. Jako poseł (wciąż z ziemi dobrzyńskiej) na sejm warszawski 1780 r. wszedł (3 X) w skład komisji do redagowania zapadłych konstytucji sejmowych, a następnie na sesji prowincjonalnej został (14 X) sędzią sejmowym z woj. brzeskiego kujawskiego. Jako członek komisji «Likwidacyjnej Długów Rzplitej» zabierał głos w sprawie jej czynności (24, 26 X), a następnie (3 XI) wystąpił przeciwko prawu wekslowemu z r. 1775, wywodząc, że weksle są «źródłem utraty majątku szlacheckiego». Sejm ten, realizując konstytucję „Pamięć wierności” z 1775 r., nadał O-emu z dóbr «krzesłowych» woj. krakowskiego klucz kroczycki w pow. lelowskim, w posiadanie którego wszedł O. po śmierci woj. Stanisława Dembińskiego w r. 1781; obejmował: Kroczyce, Podlesice, Dobrogoszczyce, Siemierzyce, Rzędkowice, Dobraków i Krzywopłoty. W tym czasie otrzymał też niewielkie starostwo niegrodowe jeśmońskie w pow. orszańskim. Został też wtedy sędzią sejmowym w drugiej kadencji okresu międzysejmowego (1 VI – 30 IX 1781). W r. 1782 był posłem na sejm warszawski. Kandydował wówczas z W. Ks. Lit. do Rady Nieustającej, ale gdy mu zarzucono brak posesji na Litwie, wycofał swą kandydaturę. W r. 1784 posłował na sejm grodzieński. T.r. otrzymał Order Św. Stanisława.

W r. 1780 O. został pracownikiem w Departamencie Wojskowym Rady Nieustającej, gdzie najpierw (1780–3) pełnił funkcję pisarza wojska litewskiego, a następnie (od lutego 1783 do r. 1788) pisarza wojskowego kor., i jakkolwiek nie był konsyliarzem, zasiadał tam «cum voto decisivo». Jego postawę obywatelską oraz duży i owocny wkład pracy w Departamencie podkreślali na forum sejmowym 1784 r. Szymon Szydłowski, kaszt. żarnowski (21 X), oraz marszałek sejmowy Ksawery Chomiński (22 X), polecając go względom królewskim. W r. 1786 O. wszedł do Rady Nieustającej, zasiadając w Departamencie Wojskowym, gdzie, już jako rzeczywisty jego konsyliarz, pełnił w dalszym ciągu funkcję pisarza wojskowego kor. Urząd ten sprawował aż do zniesienia Departamentu w r. 1788. T.r. został starostą grodowym bobrownickim. Na rozdwojonym sejmiku lipieńskim przedsejmowym 16 XI 1790 został wybrany na posła (wraz z Ignacym Działyńskim) i, po uzyskaniu potwierdzenia na rugach sejmowych 16 XII, podpisał akt konfederacji generalnej obojga narodów. Należał do posłów popierających Ustawę Rządową; podpisał akt Asekuracji 2 V, a 3 V poparł konstytucję w sejmie. Dn. 7 V 1792 otrzymał Order Orła Białego. Z ramienia konfederacji wyznaczony został 13 IV 1793 na członka Komisji do likwidacji upadłości banku Fryderyka Kabryta. Targowiczanie, przywracając Radę Nieustającą, brali pod uwagę postawienie na jej czele O-ego. Przewodniczył pierwszej sesji Rady, która zebrała się 29 IV t.r., lecz na czele Rady nie stanął. Stany skonfederowane sejmu 1793 r. skwitowały (22 XI) działalność Departamentu (i O-ego) za okres 1786–8, wyrażając przy tym «pamięć wdzięczną za przykładne przepisów uskutecznianie». Wybuch insurekcji warszawskiej zastał O-ego w stolicy, ale do powstania się nie przyłączył. Pozostał wierny królowi do końca. Był przy nim aż do lutego 1797, tj. do wyjazdu Stanisława Augusta do Petersburga. Data śmierci O-ego nie jest znana. Pochowany został w katakumbach przy klasztorze ks. Bernardynów w Skępem w ziemi dobrzyńskiej. Rodziny prawdopodobnie nie założył.

Uruski, (przedstawił O-ego jako dwie różne osoby, a poza tym popełnił inne nieścisłości); Wielądko, Heraldyka, V; Łoza, Kawalerowie; – Dihm J., Trzeci maj, Kr. 1932; Gawarecki W. H., Opis topograficzno-historyczny ziemi dobrzyńskiej, Płock 1825 s. 70; Falniowska-Gradowska A., Ostatnie lata działalności Sądu Referendarskiego Koronnego (1768–1793), Wr. 1971; Jedlicki J., Klejnot i bariery społeczne, W. 1968; Kieniewicz S., Ignacy Działyński, Kórnik 1930; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1938 II; Kornatowski W., Kryzys bankowy w Polsce 1793 r., W. 1937; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Mann Z., Stanisław August na Sejmie ostatnim, W. 1938; Ostrożyński W., Sprawa zamachu na Stanisława Augusta, Lw. 1891 s. 8, 9, 17, 39, 67, 70–5, 81, 150–1; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, W. 1957; Rymszyna M., Gabinet Stanisława Augusta, W. 1962; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1896; Tokarz W., Insurekcja warszawska, W. 1950; – Diariusz sejmu… 1776, W. 1776; Diariusz sejmu… 1778, W. 1779 s. 3, 17, 111, 158–9, 209, 229, 242; Diariusz sejmu… 1780, W. [b.r.] s. B, 7, 30, 219, 264, 308, 373, 411–14; Diariusz sejmu… 1782, W. [1782] s. 19, 303; Diariusz sejmu… 1784, W. 1785 s. 166–7, 195, 423; Dzieje ziemi kujawskiej, W. 1888 V; Elektorów poczet; Kitowicz J., Pamiętniki, W. 1971; Korespondencja Ignacego Krasickiego, Wr. 1958; Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792, P. 1872 s. 158; Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII wieku, W. 1957 II; Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, Kr. 1887; Lustracja województwa krakowskiego 1789, Wr. 1963 II 440–7; Magier, Estetyka Warszawy; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I–II; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Processus judiciarius in causa respectu horrendi criminis regicidii…, W. 1774 s. 3, 5, 7, 10, 12, 14, 16, 19, 22, 25–6, 28, 31, 36–8, 51–9, 153–4, 163, 168; Summariusz Materii do prowincji W. Ks. Lit. ściągających się… dn. 25 IV 1793, Nr 74; Tajna korespondencja z Warszawy 1792–1794 do Ignacego Potockiego, W. 1961; Trembecki S., Listy, W. 1954; Vol. leg., VII 257, VIII 164, 224–5, 358, 380, 393, 423, 454, 461–2, 467, 516–17, 520, 529, 547–8, 562, 590, 614–15, 777, 838, 964, 966, 981, 1X11, 31, 34, 207, X; – AGAD: Rel. Grodz. Bobrownickie t. 27 (1765), t. 31 (1777–81), t. 35 (1791–2); B. PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, Lauda Warszawskie (1777); – Informacje Zdzisława Ożarowskiego ze Świdnicy.

Wacław Szczygielski